ESA’dan Güneş fırtınalarına karşı tatbikat

Güneş fırtınaları, yıldızımızın yüzeyinden milyarlarca ton yüklü gazın ve tozun uzaya savrulmasıyla oluşuyor. Bu devasa plazma bulutları, saatte 3,2 milyon kilometreye varan hızlarla Dünya’ya ulaşıp manyetik alanı sarsıyor. Sonuçta gökyüzünde büyüleyici kuzey ışıkları görünse de, olayın bedeli ağır olabiliyor: uydu sistemleri, iletişim ağları, GPS bağlantıları ve elektrik şebekeleri kolayca devre dışı kalabiliyor.

YENİ BİR CARRİNGTON VAKASI MI?

Bilim insanlarının en çok korktuğu senaryo, 1859’daki Carrington Olayı’nın tekrarlanması. O yıl meydana gelen olağanüstü patlama, kuzey ışıklarını Orta Amerika’ya kadar taşımış, o dönemin telgraf sistemlerini kavurmuştu. Bugün benzer bir olay, elektronik cihazlara bağımlı bir dünyada çok daha yıkıcı olurdu.

ESA uzmanı Thomas Ormston’a göre, böyle bir durumda “iyi” bir çözüm yok. “Yapabileceğimiz tek şey uyduları korumak ve zararı en aza indirmek olur,” diyor.

ESA’nın tatbikatı, X45 sınıfı bir Güneş patlamasını temel alan senaryoya göre yapıldı. Bu tür bir patlama, Dünya’ya ulaştıktan yaklaşık 8 dakika sonra GPS, radar ve iletişim sistemlerini bozabiliyor.

ÜÇ DALGALI FELAKET

ESA’nın simülasyonuna göre Güneş’ten gelen ilk radyasyon dalgası göz açıp kapayıncaya kadar etkili oluyor. Ardından, 10–20 dakika içinde proton, elektron ve alfa parçacıklarından oluşan ikinci dalga gezegeni vuruyor. Bu da uyduların elektronik sistemlerini yakabiliyor.

Ancak asıl yıkım üçüncü dalgada yaşanıyor: Güneş’ten kopan koronal kütle atımı (CME), yaklaşık 2 bin kilometre/saat hızla Dünya’ya ulaşıyor ve devasa bir jeomanyetik fırtına yaratıyor. Bu esnada yeryüzündeki gözlemciler yine auroraları görebilse de, elektrik şebekelerinin çökmesi ve uyduların yörüngeden sapması kaçınılmaz hale geliyor.

ESA’dan uzay hava modeli koordinatörü Jorge Amaya konuyla ilgili şöyle diyor: “Böyle bir fırtına yaşanırsa atmosfer yoğunluğu yüzde 400 artabilir. Bu, hem çarpışma riskini hem de uyduların yakıt tüketimini ciddi biçimde yükseltir. Düşük yörüngedeki uydular kısmen korunabilir ama Carrington seviyesinde hiçbir uzay aracı güvende olmaz.”

GÜNEŞ’TEN ERKEN UYARI DÖNEMİ BAŞLIYOR

ESA’nın yürüttüğü tatbikat, ilk kez Space Weather Office (Uzay Hava Dairesi) ile ortak bir kriz simülasyonunu da kapsıyor. Kurum ayrıca Distributed Space Weather Sensor System (D3S) projesiyle, uzay hava olaylarını anlık olarak izleyebilen yeni bir sensör ağı kuruyor.

Bir diğer kritik adım ise Virgil misyonu. 2031’de fırlatılması planlanan bu görev, Güneş’i “yan açıdan” gözlemleyecek. Bu sayede patlamalar Dünya’ya yönelmeden önce tespit edilebilecek ve mühendislerin önlem alma süresi ilk kez saatlerden günlere çıkabilecek.

ESA’dan Ormston, “Tatbikat sırasında sistemlerimizin sınırlarını zorladık. Ama başardık. Bu da gerçek bir olay yaşanırsa hazırlıklı olabileceğimizi gösteriyor,” diyor.

TÜRKİYE’DE OLASI ETKİLER

Uzay hava olayları yalnızca Avrupa’yı değil, Türkiye’yi de doğrudan etkileyebilir. Güneş fırtınaları sırasında Türkiye’nin elektrik şebekesi, haberleşme altyapısı ve GPS tabanlı sistemleri de risk altında. Uzmanlar, özellikle enerji iletim hatları ve uydu navigasyonuna bağımlı sektörlerin, bu tür olaylara karşı ulusal ölçekte tatbikatlar planlaması gerektiğini vurguluyor.

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi’nden yapılan açıklamalara göre, Türkiye de ESA ve NASA’nın uzay hava gözlem ağlarına bağlı veri alışverişi yapıyor. Bu sayede olası bir Güneş fırtınasında, ülke çapında erken uyarı verilmesi mümkün olacak.

Güneş fırtınalarının artık “gökyüzü olayı” değil, jeopolitik ve teknolojik bir tehdit olarak ele alınması gerektiği görüşü ağırlık kazanıyor.